تورج دریایی در سال ۱۹۶۷ میلادی (۱۳۴۶) در تهران به دنیا آمد و دوران دبستان و دبیرستان خود را در ایران و یونان گذرانده و در سال ۱۹۹۹ از دانشگاه کالیفرنیا در لُسآنجلس دکترای تاریخ دریافت کرد. او در صفحه شخصی خود در مورد پیشینه خانواده خود نیز توضیح داده و آنگونه که از این اطلاعات برمیآید او از نوادگان ناخدا ابراهیم دریایی، ناخدای کشتی پرسپولیس است که در بوشهر فعالیت داشت. کشتی پرسپولیس نخستین ناو جنگی نوین بود که دولت ایران در زمان ناصرالدینشاه وارد خلیج پارس کرد.
دریایی در گفتگو با روزنامه توقیفشدهٔ اعتماد ملی، انگیزهاش از پژوهش تاریخ ساسانیان را، وقف زندگی علمی خود به تاریخ ساسانیان میداند و دربارهٔ علت آن گفتهاست: «برای اینکه فراموش شدهاند؛ در ایران به نوعی، و در خارج کاملاً. به هر حال باید یک منجی داشته باشند.»[۳]
در سال ۲۰۱۰ «انجمن بریتانیایی مطالعات خاورمیانه» (BRISMES)، کتاب «ایران ساسانی» (Sasanian Persia) نوشته تورج دریایی را به عنوان یکی از سه برنده جایزه امسال «انجمن دوستی بریتانیایی-کویتی» در زمینه پژوهشهای خاورمیانه معرفی کرد.انجمن بریتانیایی مطالعات خاورمیانه» این کتاب را «یک شاهکار» و «کتابی واقعاً عالی» توصیف کردند.به گفته داوران اهدای جوایز این انجمن، کتاب ایران ساسانی، «در روزگاری که اروپامحوری، باعث شده تا مطالعات دوران باستان با تحریف روبهرو شود، وزنهای بهموقع در برابر این تحریفها قرار دادهاست.»
جوایز این انجمن هر ساله به بهترین آثار دانشوران تعلق میگیرد که به زبان انگلیسی در موضوع خاورمیانه نوشتهشده باشد و نخستین بار در بریتانیا به چاپ رسیدهباشد.دریایی در کتاب «ایران ساسانی» تلاش کردهاست تا به آن بخش از تاریخ که معمولاً مورد غفلت قرار گرفته، یعنی تاریخ اجتماعی بپردازد و با استفاده از منابعی تازه، روند شکلگیری نهادهای اداری ایران را از زمان اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی تا دوران یزدگرد سوم، آخرین شاه این دودمان پیگیری کند. بررسی فراز و نشیب کوششهای نوادگان یزدگرد سوم برای برپایی حکومتی ایرانی، در حدود یک قرن پس از شکست ساسانیان از اعراب، بخشی دیگر از اثر تحقیقی تورج دریایی را تشکیل میدهد.
شایان ذکر است که کتاب «ایران ساسانی» (Sasanian Persia) با نام «شاهنشاهی ساسانی» و البته با نام اشتباه انگلیسی The Sasanian Empire توسط انتشارات ققنوس و به ترجمهٔ مرتضی ثاقب فر به زبان فارسی چاپ شدهاست.
علاوه بر تاریخ دوران ساسانی، تورج دریایی در حوزه پژوهش در زبان و ادبیات فارسی میانه، دین زرتشت و سکهشناسی ایرانی نیز از دانشگاهیان فعال است و ویراستار کتابی دربارهٔ احمد تفضلی زبانشناس ایرانی (نوشته محمود امیدسالار) است.
از کتابهای تورج دریایی که به فارسی چاپ شدهاند میتوان به «شاهنشاهی ساسانی»، «شهرستانهای ایرانشهر» و «غروب یک امپراطوری» اشاره کرد.
فهرست کتب انگلیسی
Sahrestaniha I Eransahr: A Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic, and History: With English and Persian Translations and Commentary. Mazda Publishers (آوریل ۲۰۰۲)
Mahmoud Omidsalar, Touraj Daryaee(Ed), A. Tafazzoli (Ed), The Spirit of Wisdom: Menog I Xrad: Essays in Memory of Ahmad Tafazzoli. Mazda Publishers (سپتامبر ۲۰۰۳)
Steven Wallech, Craig Hendricks, Touraj Daryaee, Anne Lynne Negus, Peter J. Wan, World History: A Concise Thematic Analysis. Harlan Davidson (مارس ۲۰۰۷)
Steven Wallech, Craig Hendricks, Touraj Daryaee, Anne Lynne Negus, Peter J. Wan, World History: A Concise Thematic Analysis (Vol. 2). Harlan Davidson (ژانویه ۲۰۰۷)
Sasanian Iran (224-651 CE): Portrait of a Late Antique Empire. Mazda Pub (۳۰ ژوئیه ۲۰۰۸)
Evangelos Venetis, Touraj Daryaee, Massoumeh Alinia, Bibliographica Sasanika: Years 1990-99: A Bibliographical Guide to Sasanian Iran. Mazda Publishers (۳۱ ژانویه ۲۰۰۹)
Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire (International Library of Iranian Studies). I. B. Tauris (۱۷ فوریه ۲۰۰۹)
Iraj Afshr, Touraj Daryaee, Scholars and Humanists: Iranian Studies in Henning and Teqizadeh Correspondence, 1937-1966. Mazda Publishers (ژوئیه ۲۰۰۹)
Touraj Daryaee, Khodadad Rezakhani, Matteo Compareti, Iranians on the Silk Road. Afshar Publishing (2010)
T. Daryaee & Kh. Khodadad Rezakhani, “Sasanian Empire,” in the Encyclopaedia of Empires, ed. J. Mackenzie, Wiley-Blackwell, 2016
Memory and Identity in Sasanian Persia: Sacred History and the Historiography of Ancient Iran, IB Tauris, forthcoming
فهرست کتب ترجمه شده به فارسی
سقوط ساسانیان، فاتحان خارجی، مقاومت داخلی و تصویر پایان جهان. انتشارات تاریخ ایران، ۱۳۸۳. ترجمه منصوره (نظام مافی) اتحادیه، فرحناز امیرخانی، ویرایش روزبه زرینکوب
تاریخ و فرهنگ ساسانی. انتشارات ققنوس، ۱۳۸۷. ترجمه مهرداد قدرت دیزجی
شاهنشاهی ساسانی. انتشارات ققنوس، ۱۳۸۸. ترجمه مرتضی ثاقبفر
شهرستانهای ایرانشهر (نوشتهای به زبان فارسی میانه دربارهٔ تاریخ، حماسه و جغرافیای باستانی ایران). انتشارات توس، ۱۳۸۸. ترجمهٔ شهرام جلیلیان
دریایی، تورج (۱۳۹۲). ساسانیان. ترجمهٔ شهناز اعتمادی. تهران: انتشارات توس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۵-۷۲۹-۶.
کوروش بزرگ، گردآوری توسط تورج دریایی، ترجمه آذردخت جلیلیان، انتشارات توس، چاپ ۱۳۹۲
دریایی، تورج (۱۳۹۲). گزارش شطرنج و نهش نیو اردشیر. ترجمهٔ شهرام جلیلیان. تهران: انتشارات توس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۵-۷۳۳-۳.
دریایی، تورج (۱۳۹۲). شاهنشاهی ایران، پیروزی عربها و فرجامشناختی زردشتی. ترجمهٔ شهرام جلیلیان. تهران: انتشارات توس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۵-۷۳۷-۱.
دریایی، تورج (۱۳۹۲). امپراتوری ساسانی. ترجمهٔ خشایار بهاری. تهران: نشر فرزان روز. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۲۱-۳۸۸-۶.
دریایی، تورج. ناگفتههای امپراتوری ساسانیان. ترجمه آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی. تهران: نشر پارسه، ۱۳۹۱.
دریایی، تورج و خداداد رضاخانی. از جیحون تا فرات (ایرانشهر و دنیای ساسانی). ترجمهٔ مریم بیجوند. تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۹۶ شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۹۱-۵۵۶-۰